16.11.2021
16.11.2021
Forma i treść sprzeciwu zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego
Nie w każdym przypadku inwestor musi godzić się na przyjęcie dodatkowej odpowiedzialności za cudzy dług, nawet jeżeli ma to związek z realizowaną na jego rzecz inwestycją budowlaną. W celu uniknięcia sytuacji w której inwestor ponosi niewspółmierny koszt pokrycia dodatkowych należności, które w normalnych warunkach powinien pokryć generalny wykonawca, ustawa wprowadza instrument wyłączający solidarną odpowiedzialność inwestora. Tym instrumentem jest sprzeciw inwestora wobec zgłoszenia podwykonawcy. Warunkiem wyłączenia solidarnej odpowiedzialności inwestora jest złożenie w określonej formie i terminie sprzeciwu wobec wykonywania robót budowlanych przez zgłoszonego podwykonawcę.
Przepis art. 6471 § 1 k.c. ustanawia solidarną odpowiedzialność inwestora i wykonawcy za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy, zgłoszonego skutecznie do realizacji określonych robót budowlanych. Rzeczą zrozumiałą i akceptowaną jest odpowiedzialność finansowa inwestora za realizację inwestycji. Budżet inwestycji określa się jednak najczęściej według wartości kosztorysowej lub na podstawie szacunkowego łącznego kosztu inwestycji, odzwierciedlającego wynagrodzenie generalnego wykonawcy. W ramach planów finansowych nie uwzględnia się zazwyczaj kosztów tzw. ryzyk prawnych, a wynikających chociażby z roszczeń podwykonawców za zapłatę wynagrodzenia, którego nie uregulował generalny wykonawca.
Istota sprzeciwu inwestora wobec wykonywania robót przez podwykonawcę
W literaturze przedmiotu wskazuje się, że sprzeciw inwestora jest oświadczeniem woli, wskutek którego dochodzi do pozbawienia skutku prawnego zgłoszenia robót budowlanych, które mają być wykonywane przez oznaczonego podwykonawcę. Sprzeciw jest przejawem prawa kształtującego przysługującego inwestorowi, wskutek czego dochodzi do ubezskutecznienia ex tunc (z mocą wsteczną) zgłoszenia dokonanego na podstawie art. 647 (1) § 1 k.c. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 listopada 2019 r., sygn. akt VII AGa 1411/18, LEX nr 2788557).
Sprzeciw nie przysługuje w sytuacji opisanej w art. 647 (1) § 2 k.c., czyli w razie wcześniejszego ustalenia przez inwestora i wykonawcę w pisemnej umowie, szczegółowego przedmiotu robót budowlanych wykonywanych przez konkretnego podwykonawcę.
Forma i treść sprzeciwu. Czy sprzeciw wymaga uzasadnienia?
Sprzeciw pod rygorem nieważności musi mieć formę pisemną. Do zachowania formy pisemnej niezbędne jest złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść sprzeciwu. Ten wymóg może powodować komplikacje zwłaszcza w sytuacji, w której istnieje kilku adresatów sprzeciwu (np. generalny wykonawca, podwykonawca). W celu uniknięcia wątpliwości, każdy z adresatów powinien otrzymać własny pisemny egzemplarz sprzeciwu. Sprzeciw powinna złożyć osoba uprawniona do składania oświadczeń woli w imieniu inwestora.
Sprzeciw może być również złożony w równoważnej formie elektronicznej przewidzianej w art. 78 (1) k.c., czyli w drodze oświadczenia woli w postaci elektronicznej opatrzonego kwalifikowanym podpisem elektronicznym. Formy pisemnej nie zastępuje natomiast wiadomość mailowa, tekstowa lub faks.
Jeżeli chodzi o treść sprzeciwu, przepis wskazuje przede wszystkim na konieczność złożenia oświadczenia wyrażającego wolę inwestora. Żadna regulacja nie nakłada natomiast wprost obowiązku uzasadnienia sprzeciwu. Trzeba jednak pamiętać, że sprzeciw jest oświadczeniem woli, w związku z czym jego ważność i skuteczność w stosunkach cywilnoprawnych podlega ocenie na gruncie ogólnych zasad kodeksowych (np. art. 5, art. 56, art. 60 k.c.). Posłużenie się prostym wzorem sprzeciwu może być akceptowalne w przypadkach oczywistych lub niespornych, np. w których umowa inwestora z generalnym wykonawcą przewiduje wyraźnie zakaz podwykonawców. W pozostałych okolicznościach korzystanie przez inwestora z instytucji sprzeciwu w sposób automatyczny lub bezwarunkowy może być traktowane jako nadużycie prawa.
Jak przyjął Sąd Najwyższy, skuteczne zgłoszenie sprzeciwu nie może być arbitralną decyzją i obliguje inwestora do przytoczenia przyczyn, jeżeli umowa inwestora z wykonawcą przewidywała możliwość realizowania robót z udziałem podwykonawców (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 sierpnia 2014 r., IV CSK 733/13, OSP 2018/2/16). Przedstawiciele doktryny podzielają ten punkt widzenia wskazując, iż uprawnienie inwestora do zgłoszenia sprzeciwu bez żadnego uzasadnienia może znacznie osłabić funkcję ochronną ww. przepisów wobec podwykonawców, czyniąc ją mocno iluzoryczną (por. Fras Mariusz (red.), Habdas Magdalena (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Zobowiązania. Część szczególna: WKP 2018).
Termin i adresaci sprzeciwu
Sprzeciw należy złożyć wykonawcy i podwykonawcy w terminie 30 dni od daty otrzymania zgłoszenia. Termin ma charakter zawity i jest terminem prawa materialnego, co oznacza, że nie podlega on wydłużeniu lub przywróceniu. Bezskuteczny upływ terminu skutkuje wygaśnięciem uprawnienia inwestora i przyjęciem solidarnej odpowiedzialności za wynagrodzenie podwykonawcy. Po upływie tego terminu podwykonawca może przystąpić do wykonywania prac, uzyskując jednoczesne zapewnienie zapłaty wynagrodzenia również przez inwestora. Sprzeciw powinien zostać złożony zarówno wykonawcy, jak i podwykonawcy. Złożenie sprzeciwu tylko jednemu z tych podmiotów będzie nieskuteczne. Jeżeli sprawa dotyczy dalszego podwykonawcy (tj. odpowiedzialności za wynagrodzenie z tytułu umowy między zgłoszonym podwykonawcą i dalszym podwykonawcą na zasadzie art. 647 (1) § 5 k.c.), sprzeciw należy doręczyć jeszcze temu dalszemu podwykonawcy.
W terminie 30 dni oświadczenie inwestora o sprzeciwie powinno dojść do wszystkich stron. Tym samym skierowanie oświadczenia o sprzeciwie w ostatnim dniu terminu, może być działaniem spóźnionym, zwłaszcza jeżeli następuje drogą pocztową. Do sprzeciwu ma zastosowanie zasada wyrażona w art. 61 k.c., który stanowi, że oświadczenie jest złożone z chwilą, gdy doszło do danej osoby w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 września 2015 r., VI ACa 1326/14, LEX nr 1934370 ).
Skutki prawidłowo złożonego sprzeciwu przez inwestora
Sprzeciw wywołuje skutek jedynie w sferze solidarnej odpowiedzialności inwestora za wynagrodzenie należne podwykonawcy. Prawidłowo złożony sprzeciw wyłącza istnienie tej odpowiedzialności. Ze swej istoty sprzeciw nie wpływa natomiast na ważność umowy pomiędzy generalnym wykonawcą a podwykonawcą. Powierzenie realizacji inwestycji podwykonawcom wbrew woli inwestora może naruszać postanowienia umowy pomiędzy inwestorem a generalnym wykonawcą oraz stanowić przesłankę uzasadniająca przedwczesne zakończenie współpracy. Podwykonawca, który przystępuje do realizacji prac przed upływem 30-dniowego terminu od zgłoszenia lub pomimo sprzeciwu inwestora, czyni to na własne ryzyko, godząc się na zabezpieczenie zapłaty swojego wynagrodzenia wyłącznie przez generalnego wykonawcę.
Sprzeciw niweczy solidarną odpowiedzialność inwestora zarówno w zakresie prac już wykonanych, jak i tych, które podwykonawca rozpoczyna lub kontynuuje po złożeniu oświadczenia w tym zakresie.
Autor:
Marek Ososko
Radca prawny