27.09.2021

Czy błąd medyczny i zdarzenie medyczne to to samo

Pacjenci, którzy nie są zadowoleni z wdrożonego postępowania diagnostyczno-terapeutycznego nadmiernie, a co istotniejsze – zamiennie – posługują się pojęciami „błąd medyczny”, „błąd lekarski”, „błąd w sztuce lekarskiej”.  Niejednokrotnie nie wiedzą, na czym w rzeczywistości owy błąd ma polegać, czym ma się cechować, jaki jest jego zakres, a co najważniejsze – kto powinien go popełnić, aby ich roszczenie pacjenta było uzasadnione. W 2012 r., wraz z stworzeniem podstaw prawnych funkcjonowania wojewódzkich komisji ds. orzekania o zdarzeniach medycznych, w prawniczej terminologii pojawiło się kolejne pojęcie zamiennie stosowane z „błędem medycznym”, tj. zdarzenie medyczne.  

„Jestem pewny/-a, że lekarz, który mnie leczył popełnił błąd! Odpowie za to!” – ile razy słyszeliście Państwo tego rodzaju twierdzenia. Pacjenci dość często kategorycznie przesądzają, iż powikłania, które wystąpiły wskutek zastosowanego procesu diagnostyczno-terapeutycznego, są wynikiem nieprawidłowego postępowania personelu medycznego. Tymczasem wcale nie musi tak być! Złożoność organizmu ludzkiego i jego nieprzewidywalność skutkować może rozmaitymi powikłaniami, wpisującymi się w ryzyko zastosowanej terapii czy metod leczenia. Skuteczna obrona uzależniona jest jednak od świadomego wyodrębniania zakresów możliwych „błędów” popełnionych przez profesjonalistów medycznych, bowiem to pozwala ustalić podmiot odpowiedzialny za dane działanie lub zaniechanie, skutkujące wyrządzeniem szkody na ciele lub zdrowiu pacjenta. Choć próba zdefiniowania pojęcia błąd medyczny jest dość trudna, warto odpierając zarzuty pacjentów posługiwać się prawidłową terminologią. Tak jak postępowanie względem pacjenta wymaga precyzji i stosowania odpowiednich metod, tak postępowanie w zakresie odpierania zarzutów pacjenta winno koncentrować się na detalach cechujących proces diagnostyczno-terapeutyczny.

Najprościej mówiąc – błąd w sztuce medycznej (nazywany także błędem medycznym, błędem lekarskim, czy po prostu – niepowodzeniem w leczeniu), to postępowanie sprzeczne z powszechnie uznanymi zasadami wiedzy medycznej. Praktyka zamiennego stosowania wskazanych terminów nie jest prawidłowa. Pierwsze określenie jest szersze od pozostałych i dotyczy nie tylko lekarza, ale i pozostałych profesjonalistów medycznych, przede wszystkim pielęgniarek, czy położnych​. Dokonując oceny postępowania osób wykonujących zawody medyczne warto zwrócić uwagę na art. 4 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, zgodnie z którym ​lekarz ma obowiązek wykonywać zawód zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, stosownie do zasadam etyki zawodowej i z należytą starannością. Wydaje się zatem, że mianem tzw. błędu medycznego należy określić naruszenie przez osobę wykonującą zawód medyczny ustalonych reguł postępowania, zasad sztuki, które przyczyniają się do powstania uszczerbku na zdrowiu pacjenta lub doprowadzają do śmierci pacjenta.

Najczęstszym kryterium klasyfikacji błędów medycznych jest etap procesu diagnostyczno-terapeutycznego. Z tego względu możemy wyróżnić błąd:

• diagnostyczny (błąd powstały na początkowym etapie, tj. stawiania rozpoznania);
• terapeutyczny (naruszenie zasad w drugim etapie, tj., gdy nastąpiło już rozpoznanie choroby i zainicjowano proces czynności terapeutycznych, które mają na celu przywrócenie lub poprawę zdrowia).

Pierwszy z błędów, tj. błąd diagnostyczny wiąże się wprost w nieprawidłowym postawieniem rozpoznania. Nie oznacza to jednak, że wyłącznie profesjonalista medyczny może ponieść odpowiedzialność z tytułu niestwierdzenia choroby w sytuacji, gdy pacjent w rzeczywistości jest chory (błąd diagnostyczny negatywny). Możliwa jest bowiem sytuacja, w której lekarz rozpoznaje u pacjenta jednostkę chorobową w sytuacji, gdy pacjent jest w rzeczywistości zdrowy (błąd diagnostyczny pozytywny). Najczęściej jednak dochodzi do popełnienia błędu diagnostycznego mieszanego, polegającego na rozpoznaniu innej choroby niż jest faktycznie. Źródeł błędu diagnostycznego jest sporo. Może to być na przykład: powierzchowne, niedbałe zbadanie pacjenta, ​ błędna analiza wyników badań​, niewykonanie badań, pomocnych do postawienia właściwej terapii, czy zaniechanie przeprowadzenia dobrego wywiadu.

Drugi z błędów, tj. błąd terapeutyczny dość często jest następstwem rozpoznania (stanowi kontynuację wcześniej popełnionego błędu diagnostycznego), bądź stanowi efekt niewłaściwego leczenia pomimo postawienia prawidłowego rozpoznania. Szczególnym rodzajem terapii są zabiegi operacyjne, co umożliwia wyodrębnienie podkategorii błędów operacyjnych jako błędów terapeutycznych, wśród których możliwe jest wyróżnienie błędów przedoperacyjnych, śródoperacyjnych i pooperacyjnych.

Dodatkowo możliwe jest wyróżnienie błędów w postępowaniu personelu medycznego, które nie stanowią wprost skutku postępowania wbrew określonym standardom. Są to błędy:

• techniczny (błąd związany z niewłaściwym technicznym wykonaniu czynności leczniczej);
• organizacyjny (błąd związany ze złą organizacją pracy podmiotu leczniczego lub poszczególnych jego jednostek – np. oddziałów).

W przypadku błędu technicznego spowodowanego wadą urządzenia lekarz może zostać zwolniony z odpowiedzialności, którą winien być obarczony producent sprzętu. Jednak w sytuacji, gdy lekarz nieumiejętnie posługuje się danym sprzętem lub metodą, wyrządzając szkodę pacjentowi – może narazić się na odpowiedzialność. Z kolei za błąd organizacyjny odpowiedzialność co do zasady poniesie kierownictwo podmiotu leczniczego lub osoby odpowiedzialne za organizację pracy w danej jednostce. Jest to jeden z trudniejszych procesowo błędów do wykazania, zwłaszcza biorąc pod uwagę problemy, z jakimi boryka się system opieki zdrowotnej w Polsce. Nie należy jednak rezygnować z próby jego wykazania w toku procesów sądowych, jeśli prawdopodobieństwo przyczynienia się decyzji kierownictwa podmiotu leczniczego wpłynęła w sposób istotny lub mogła wpłynąć na postępowanie profesjonalisty medycznego.

Mimo braku definicji legalnej (ustawowej) pojęcia „błąd medyczny”, ustawodawca skonstruował definicję „zdarzenia medycznego”. Warto jednak zasygnalizować, że pojęcie to nie powinno być wykorzystywane we wszystkich rodzajach postępowań z udziałem pacjenta, bowiem jest ono zastrzeżone do postępowań przed wojewódzkimi komisjami ds. orzekania o zdarzeniach medycznych. Zgodnie z przepisami ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, zdarzenie medyczne określone zostało jako następstwo niezgodnej z aktualną wiedzą medyczną:​ diagnozy, jeżeli spowodowała ona niewłaściwe leczenie albo opóźniła właściwe leczenie, przyczyniające się do rozwoju choroby, ​ leczenia, w tym wykonania zabiegu operacyjnego, ​zastosowania produktu leczniczego lub wyrobu medycznego,​ w wyniku czego doszło u pacjenta do:​ zakażenia, ​uszkodzenia ciała, ​rozstroju zdrowia lub śmierci. W postępowaniach tych dowodzi się bowiem, że postępowanie personelu medycznego było niezgodne z aktualną wiedzą medyczną.

Zamienne stosowanie przez pacjentów pojęć „błąd medyczny” i „zdarzenie medyczne” może wpływać zawężająco na zakres rozpoznawanej sprawy, choć nie należy wykluczyć sytuacji, w której sąd, stosując pewnego rodzaju uproszczenie, mianem błędu określać będzie zdarzenie medyczne. Warto jednak mieć na uwadze zawężony zakres kognicji wojewódzkich komisji względem sądu, rozpoznającego sprawę w drodze postępowania sądowego, którego zadaniem jest rozstrzygnięcie, czy roszczenie pacjenta uzasadnia poniesienie odpowiedzialności przez profesjonalistę medycznego na zasadzie winy, ryzyka lub słuszności.