18.08.2021

O tym, co po kontroli i jak dochodzi do wszczęcia postępowania o zwrocie środków

Wszystkie kontrole projektów unijnych zasadniczo zmierzają do ustalenia, czy beneficjent prawidłowo zrealizował projekt. Ważniejsze jednak od wiedzy na temat tego co może wydarzyć się w trakcie kontroli jest to, co może wydarzyć się po jej zakończeniu. W szczególności dotyczy to sytuacji, gdy prawidłowość realizacji projektu nie zostanie potwierdzona i organ kontrolujący stwierdzi wystąpienie nieprawidłowości.

Na wstępie należy wyjaśnić, iż opisana w ustawie wdrożeniowej* procedura kontroli projektów realizowanych ze środków unijnych, a także procedura dokumentowania wyników tej kontroli, ma charakter szczególny oraz kompletny. Oznacza to tym samym, że do tego typu kontroli nie stosuje się przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, kodeksu postępowania administracyjnego, czy przepisów innych ustaw.

Po zakończeniu każdej kontroli sporządzana jest tzw. informacja pokontrolna. Dokument ten stanowi podsumowanie dokonanych w toku kontroli czynności i jest on każdorazowo doręczany kontrolowanemu. W każdym czasie, z urzędu lub na wniosek podmiotu kontrolowanego, instytucja kontrolująca ma prawo do poprawienia w informacji pokontrolnej oczywistych omyłek. O fakcie i zakresie sprostowania instytucja kontrolująca musi jednak niezwłocznie zawiadomić kontrolowanego.

W terminie 14 dni od dnia otrzymania informacji pokontrolnej, kontrolowany wnioskodawca lub beneficjent ma prawo do złożenia umotywowanych pisemnych zastrzeżeń do tej informacji. Na wniosek podmiotu kontrolowanego złożony przed upływem powyższego terminu, termin do złożenia zastrzeżeń może zostać przedłużony. Kontrolowany podmiot może również w każdym czasie wycofać złożone zastrzeżenia. W takiej sytuacji, złożone wcześniej zastrzeżenia pozostawia się bez rozpatrzenia.

Instytucja kontrolująca ma obowiązek rozpatrzyć zastrzeżenia do informacji pokontrolnej w terminie nie dłuższym niż 14 dni od dnia zgłoszenia tych zastrzeżeń. Jeżeli jednak w trakcie rozpatrywania zastrzeżeń instytucja kontrolująca przeprowadza dodatkowe czynności kontrolne, żąda przedstawienia dokumentów lub złożenia dodatkowych wyjaśnień, powyższy 14 dniowy termin każdorazowo ulega przerwaniu co oznacza, że biegnie on na nowo.

Po rozpatrzeniu zastrzeżeń instytucja kontrolująca sporządza ostateczną informację pokontrolną. W informacji tej zawiera się skorygowane ustalenia kontroli lub pisemne stanowisko wobec zgłoszonych zastrzeżeń wraz z uzasadnieniem odmowy skorygowania ustaleń. W razie potrzeby, informację pokontrolną uzupełnia się także o zalecenia pokontrolne lub rekomendacje wskazując jednocześnie termin, w jakim podmiot kontrolowany zobowiązany jest poinformować instytucję kontrolującą o sposobie wykonania tych zaleceń lub rekomendacji, a także o podjętych działaniach lub przyczynach ich niepodjęcia. Powyższy termin powinien zostać wyznaczony w taki sposób, aby mając na uwadze charakter zaleceń lub rekomendacji, był on możliwy do dotrzymania przez kontrolowanego wnioskodawcę lub beneficjenta.

Sytuacja podmiotu kontrolowanego znacznie komplikuje się wówczas, gdy w trakcie kontroli dojdzie do stwierdzenia tzw. nieprawidłowości indywidualnej. Przez nieprawidłowość indywidualną rozumie się każde naruszenie prawa unijnego lub prawa krajowego dotyczącego stosowania prawa unijnego, wynikające z działania lub zaniechania podmiotu gospodarczego zaangażowanego we wdrażanie Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych, które ma lub może mieć szkodliwy wpływ na budżet Unii poprzez obciążenie budżetu Unii nieuzasadnionym wydatkiem.

Ponieważ do stwierdzenia nieprawidłowości nie mają zastosowania przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, dokonanie tych czynności przez właściwą instytucję zarządzającą nie wymaga formy decyzji administracyjnej ani też przeprowadzenia postępowania rozpoznawczego w trybie administracyjnym. Sytuacja ta może budzić u beneficjenta pewien niepokój zwłaszcza, gdy uwzględni się to, że skutkiem stwierdzenia nieprawidłowości jest zazwyczaj albo pomniejszenie wartości wydatków kwalifikowalnych albo nałożenie korekty finansowej.

Pomniejszenia wydatków kwalifikowanych o kwotę nieprawidłowości właściwa instytucja dokonuje wówczas, gdy stwierdzenie nieprawidłowości indywidualnej następuje przed zatwierdzeniem wniosku o płatność. Jeśli beneficjent nie zgadza się z takim działaniem instytucji, jedynym uprawnieniem, jakie daje mu ustawa wdrożeniowa jest złożenie umotywowanych pisemnych zastrzeżeń. Zastosowanie znajdzie tu bowiem opisana wyżej procedura przewidziana dla zgłaszania uwag do informacji pokontrolnej. Jeśli zastrzeżenia te nie zostaną uwzględnione, beneficjentowi pozostaje dochodzenie roszczeń o wypłatę określonych w umowie o dofinansowanie środków na drodze cywilnej.

Jeśli natomiast stwierdzenie nieprawidłowości następuje już po wypłacie środków (po zatwierdzeniu wniosku o płatność), właściwa instytucja zobowiązana jest wszcząć postępowanie w przedmiocie nałożenia korekty finansowej, a następnie rozpocząć procedurę odzyskiwania kwoty podlegającej zwrotowi.

W tym ostatnim przypadku, właściwa instytucja zobowiązana jest już jednak zastosować procedurę opisaną w art. 207 ustawy o finansach publicznych. Wedle zasad określonych w tym przepisie, właściwa instytucja w pierwszej kolejności wzywa beneficjenta do zwrotu środków lub do wyrażenia zgody na pomniejszenie kolejnych płatności w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania. Co warto podkreślić, nie może ona na tym etapie samodzielnie dokonać pomniejszenia, lecz musi uzyskać na to zgodę beneficjenta.

Po bezskutecznym upływie powyższego terminu, właściwa instytucja zobowiązana jest wszcząć i przeprowadzić postępowanie administracyjne, które może skończyć się wydaniem decyzji administracyjnej określającej kwotę podlegającą zwrotowi termin, od którego nalicza się odsetki oraz sposób zwrotu środków. Decyzja taka podlega wszelkim rygorom określonym w kodeksie postępowania administracyjnego i może oczywiście zostać zaskarżona do sądu administracyjnego.

* Ustawie z dnia 11 lipca 2014 r. o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowych w perspektywie finansowej 2014-2020 (Dz. U z 2016 r., poz. 217, tekst jedn.)