21.06.2021

O przepisach dotyczących zwrotu środków unijnych

W celu uniknięcia konieczności zwrotu środków unijnych, beneficjenci, którym przyznane zostało dofinansowanie, muszą wystrzegać się wielu rzeczy. Zobowiązani są wykorzystać przyznane im środki zgodnie z ich przeznaczeniem. Powinni uważać, aby nie naruszyć przepisów umowy oraz innych obowiązujących procedur. Nie mogą pobrać środków, które im się nie należą oraz muszą uważać, aby nie uznano, że pobrali więcej, niż się im należy. Muszą wreszcie z całą mocą wystrzegać się tego, aby nie dopuścić się „nieprawidłowości”.

W myśl art. 207 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, w przypadku, gdy środki przeznaczone na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich są:

1. wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem;
2. wykorzystane z naruszeniem procedur obowiązujących przy ich wykorzystaniu;
3. pobrane nienależnie lub w nadmiernej wysokości,
4. podlegają zwrotowi wraz z odsetkami w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych, liczonymi od dnia przekazania środków, w terminie 14 dni od dnia doręczenia ostatecznej decyzji administracyjnej orzekającej ich zwrot.

Na gruncie przepisów obowiązujących w perspektywie finansowej 2007-2013, w orzecznictwie sądowoadministracyjnym utrwalony został pogląd, zgodnie z którym przesłanki wymienione we wskazanym wyżej przepisie nie stanowiły wystarczającej podstawy do żądania zwrotu środków pochodzących z dofinansowania. Zdaniem wielu sądów, aby możliwe było wydanie decyzji administracyjnej orzekającej taki zwrot, konieczne było także wykazanie, iż doszło w danej sprawie do wystąpienia „nieprawidłowości” w rozumieniu art. 2 pkt. 7 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (AVE) nr 1260/1999 (dalej: rozporządzenie 1083/2006).

Zgodnie ww. przepisem, “nieprawidłowość” oznaczała jakiekolwiek naruszenie przepisu prawa wspólnotowego wynikające z działania lub zaniechania podmiotu gospodarczego, które powoduje lub mogłoby spowodować szkodę w budżecie ogólnym Unii Europejskiej w drodze finansowania nieuzasadnionego wydatku z budżetu ogólnego.

Powyższa definicja wprowadzała zatem trzy przesłanki, które musiały być spełnione łącznie, aby móc stwierdzić wystąpienie nieprawidłowości;

1. musiało mieć miejsce jakiekolwiek naruszenie przepisu prawa wspólnotowego (unijnego lub krajowego);
2. naruszenie to musiało wynikać z działania lub zaniechania podmiotu gospodarczego;
3. miało ono lub mogło mieć szkodliwy wpływ na budżet UE poprzez obciążenie go nieuzasadnionym wydatkiem.

W orzecznictwie z tamtego okresu podkreślano przy tym, że dla stwierdzenia „nieprawidłowości” nie jest wystarczające samo wystąpienie okoliczności wskazanych w art. 207 ust. 1 ustawy o finansach publicznych.

Na potrzeby realizacji obecnej perspektywy finansowej rozpisanej na lata 2014-2020, definicja „nieprawidłowości” zawarta została w art. 2 pkt 36) rozporządzenia 1303/2013*. W przepisie tym określono, że przez „nieprawidłowość” należy rozumieć każde naruszenie prawa unijnego lub krajowego dotyczące działania prawa unijnego, wynikające z działania lub zaniechania podmiotu gospodarczego zaangażowanego we wdrażanie EFSI, które ma lub może mieć szkodliwy wpływ na budżet Unii poprzez obciążenie budżetu Unii nieuzasadnionym wydatkiem.

Jak widać, obie definicje „nieprawidłowości” nie różnią się od siebie w znaczący sposób. Okolicznością różnicującą sytuację obowiązującą w poprzednim okresie programowania z sytuacją, w jakiej znaleźliśmy się obecnie, jest jednak to, że dla zainicjowania procedury związanej z odzyskiwaniem środków unijnych w oparciu o art. 207 ustawy o finansach publicznych, odwoływanie się do orzecznictwa sądów administracyjnych, wskazujących na wymóg stwierdzenia nieprawidłowości nie jest już konieczne. Obowiązek ten został bowiem ustanowiony w sposób jednoznaczny w art. 24 ust. 9 pkt. 2) ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014-2020.

W przepisie tym wskazano, że w przypadku stwierdzenia wystąpienia nieprawidłowości w uprzednio zatwierdzonym wniosku o płatność, właściwa instytucja nakłada korektę finansową oraz wszczyna procedurę odzyskiwania od beneficjenta kwoty współfinansowania UE w wysokości odpowiadającej wartości korekty finansowej, zgodnie z art. 207 ustawy o finansach publicznych.

Jak zatem wynika z powyższego, nałożenie korekty finansowej i wszczęcie postępowania zgodnie z art. 207 ustawy o finansach publicznych będzie możliwe dopiero po stwierdzeniu przez właściwą instytucję, że w zatwierdzonym uprzednio wniosku o płatność doszło do wystąpienia „nieprawidłowości”.

W tych zatem wszystkich sytuacjach, w których nawet mimo wystąpienia przesłanek określonych w art. 207 ustawy o finansach publicznych, instytucja zarządzająca nie będzie potrafiła wykazać, że zachowanie beneficjenta nosi znamiona „nieprawidłowości”, postępowanie administracyjne w przedmiocie zwrotu środków dofinansowanie nie powinno być wszczynane, a jeśli zostało już wszczęte, winno zostać umorzone.

* Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006